وقتی عروسک‌ها، خوشی و ناخوشی زنان روستایی را روایت می‌کنند

خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: ۳۱ تیر و اول مرداد ماه، نمایشگاه دو روزه عروسک‌های بومی در موسسه آوای طبیعت پایدار برگزار شد تا پیکرک‌هایی که پیشینه‌شان به ۵۰۰۰ سال قبل برمی‌گردد از خراسان جنوبی و اردبیل، قزوین و قشم به تهران آمده‌اند تا با من و تو از شادی و غم و خوشی و ناخوشی زنان این مناطق بگویند.

تعداد زیادی از این عروسک‌ها، یادآور رنج زنان خراسان جنوبی بودند. بخش از استان پهناور خراسان که بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، زندگی را بر مردمانش دشوار کرده است. این «تف باد»‌ها با خشكسالی می‌آمیزند و زندگی را در این منطقه دشوار می‌کنند. همین است كه پای سازمان‌ها و نهادهای بین المللی برای ایجاد اشتغال پایدار و مكمل برای جوامع روستایی به خراسان جنوبی باز می شود. گروه هایی كه به گفته افسانه احسانی،  رئیس هیئت مدیره موسسه «آوای طبیعت پایدار» و مجری یكی از طرح‌های ایجاد كسب و كار پایدار برای حفاظت از مراتع، با خود شغل نمی آورند بلكه سعی می كنند با كنار زدن شن‌های ناشی از تف باد ها، فرصت‌های مغفول مانده در منطقه را برای شكوفایی جوامع روستایی آن شناسایی كنند.

طرح «ترسیب كربن» خراسان جنوبی هم با هدف مدیریت منابع و تولید پایدار در جوامع محلی استان وارد ماجرا شد. طرحی كه با همكاری سازمان جنگل‌ها، منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان ملل در خراسان جنوبی شكل گرفته و نتیجه آن ساخت عروسک‌های پارچه‌ای شده كه میراث این بخش از كشور را در پایتخت به معرض تماشا گذاشت تا راهی برای بهبود زندگی سازندگان آن پیدا شود.

عروسك‌ها یا آن طور كه احسانی می‌گوید، «پیكرك‌ها»ی دست‌ساز زنان روستایی خراسان جنوبی و قشم و روستای اردبیلک قزوین هم  نتیجه همین طرح «ترسیب كربن»» هستند. عروسك هایی كه علاوه بر روایت زندگی زنان سرسخت روستایی، گوشه ای فراموش شده از فرهنگ و آداب و رسوم مردم منطقه را به معرض تماشا می ‌ذارند. فرهنگی كه از لابه لای خاطرات خاك گرفته زنان این منطقه شكل گرفته است. عروسك های پارچه‌ای كه باورها، رسم‌ها و شیوه زندگی جوامع محلی را به خوبی نشان می‌دهند.

به گفته رییس هیئت مدیره موسسه «آوای طبیعت پایدار»،طرح «ترسیب كربن» بخشی از برنامه سازمان ملل است؛ برنامه‌ای برای كاستن از میزان انتشار گازهای گلخانه ای و حفاظت از محیط زیست. ترسیب كربن به جذب دی اکسید کربن توسط گیاهان و کاهش اثر سوء گرمایش زمین گفته می شود. برنامه‌ای كه با حمایت سازمان جنگل ها و مراتع كشور از روستای حسین آباد در خراسان جنوبی شروع شد و به روستاهای چاه یك، چاه دو، همت آباد، تجمیر و... رسید. زنان روستایی، داستان‌های زندگی و آرزوهایشان را می‌نویسند و به عروسک‌های خود می‌آویزند. حس سازندگی، تقویت خلاقیت و اعتماد به نفس و افزایش امید به زندگی علاوه‌بر ایجاد شغل و معیشت مکمل از مزایای تولید این محصولات به شمار می‌رود.

افسانه احسانی می گوید: «وقتی زنان، عروسك ها را درست می‌كردند از آنها خواستیم داستان عروسك‌هایشان را برای ما بنویسند.» برخی سواد دارند و خودشان می‌نویسند. بعضی از آنها سواد ندارند، بنابراین قصه را روایت می‌كنند و بچه‌های طرح برایشان می‌نویسند تا عروسك‌ها به پایتخت كه رسیدند رازهای مگوی آنها را برای غریبه‌ها بگویند. عروسک‌ها همان زنان روستایی هستند که با ما از غم‌ها و شادی‌ها می‌گویند. از شوهرانیی که زنان خود را دوست دارند یا آنها را رها کرده‌اند.

احسانی، پیش از پروژه عروسک‌های بومی خراسان جنوبی، به قشم و توانمدسازی زنان این جزیره پرداخته و موفقیت‌هایی را به دست آورده بود. از این‌رو  طرح ترسیب كربن از آنها دعوت كرد تا زنان خراسان جنوبی را هم وارد ماجرا كنند. بنابراین او و دوستانش در گام نخست، كنار زنان روستایی نشستند و با آنها رفاقت كردند. چون  می خواستند بدانند زنان روستایی چه می خواهند؟ به آنها كمك كردند تا استعدادهای آنان شكوفا شود. استعدادهایی كه به زنده شدن صنایع دستی در این منطقه و رسیدن زنان به اشتغال پایدار منجر شد.

او منحصر به‌ فرد بودن را از دیگر ویژگی‌های عروسک‌های بومی می‌داند؛ چراکه هنرمند بومی با تکیه بر استعداد و خلاقیت خود هر اثر را ویژه خلق می‌کند. همچنین، سازندگان با تولید عروسک های محلی خود بیش از پیش به فرهنگ و پوشش بومی منطقه خود نزدیک و به آن علاقمندتر می‌شوند. علاوه براین، زنان هنگام ساخت این محصولات، لالایی می‌خوانند پس لالایی‌ها، شعرها، خاطرات گذشته و سایر ارزش های بومی مرتبط یادآوری می‌شوند.

به گفته رئیس هیات مدیره موسسه آوای طبیعت پایدار این عروسک‌ها سازگار با محیط زیست هستند و نشانه های فرهنگ غنی منطقه را با خود همراه دارند. بنابراین  نسل جوان با ساختن  عروسک‌های این چنین، نه تنها با فرهنگ خود آشتی می‌کند بلکه با فروش آنها، وابستگی خود را به منابع طبیعی کاهش می‌دهد و ارزش‌های فرهنگی خود را به سایر مناطق صادر می‌کند.  آن هم در روزگاری که تعداد کسانی که به ساخت عروسک‌های پارچه‌ای با پیشینه تاریخی- فرهنگی می‌پردازند، بسیار اندک است و این عروسک‌ها که زیبا و ایرانی هستند جای خود را به باربی های چینی داده‌اند.